SƠ LƯỢC QUÁ TRÌNH HÌNH THÀNH NGHỆ THUẬT BONSAI TRÊN THẾ GIỚI
Nói tới nghệ thuật bonsai, chúng ta đều biết đây là bộ môn nghệ thuật đòi hỏi sự kiên trì, nhẫn nại. Thời gian hình thành tác phẩm lên tới hàng chục năm, thậm chí hàng trăm năm. Ít ai biết được, nghệ thuật bonsai đã xuất hiện từ cách đây hàng nghìn năm.
Theo lịch sử ghi nhận, bonsai có nguồn gốc từ đời nhà Hán của Trung Quốc (từ năm 206 TCN - 220). Tương truyền các vị hoàng đế Trung Hoa thời kỳ này đã cho xây dựng phong cảnh sông núi, ao hồ, thung lũng và cây cối ngay trong khuôn viên để ông có thể ngắm nhìn "giang sơn" thu nhỏ qua cửa sổ. Tuy nhiên thời kỳ đầu chỉ nhà vua mới được thưởng lãm, mọi người bị cấm ngắm nhìn.
Cũng có truyền thuyết nói rằng từ thời nhà Tần (năm 221 - 226 TCN), có một vị quan tên là Đào Uyên Minh vì mệt mỏi với việc triều chính nên đã từ quan về quê ở ẩn trong một nơi hoang vắng và yên tĩnh. Tại đây ông bắt đầu trồng hoa cúc vào trong chậu, được xem như khởi nguồn của nghệ thuật Bonsai trên thế giới.
Cây sếu được tạo tác lần đầu năm 1946, tặng Bảo tàng Cây cảnh & Hòn non bộ Quốc gia (Trung Quốc) năm 1986.
Nghệ thuật Bonsai ngày càng phát triển và trở thành một thú chơi tao nhã không thể thiếu của giới quý tộc các vương triều sau này. Đến thời nhà Tống (sau năm 1000), đã có những bài thơ dạy cách uốn tỉa cây cảnh, được xem như sách dạy cách làm bonsai thời kỳ đầu.
Đến năm 1280 vào thời nhà Nguyên, các Daimyo và thương nhân người Nhật đã đưa một số cây cảnh từ Trung Quốc về Nhật Bản để làm quà tặng. Tuy nhiên thời kỳ này người Nhật vẫn chưa biết cách làm bonsai và nghệ thuật này chỉ được xem là thú chơi xa xỉ của tầng lớp quý tộc.
Mãi tới cuối triều đại nhà Minh (1368 - 1644) một vị quan tên là Chu Shun Sui do không chịu nổi luật lệ hà khắc đã trốn sang Nhật và mang theo toàn bộ tuyển tập sách dạy làm cây cảnh. Ông được xem như người đầu tiên có công quảng bá nghệ thuật cây cảnh tới Nhật Bản. Tuy nhiên thời kỳ đó chỉ giới quý tộc, các samusai mới có sở thích chơi bonsai. Mãi tới sau này thú chơi này mới trở nên đại chúng và phổ biến tới mọi tầng lớp nhân dân. Tuy nhiên mãi từ sau năm 1989, nghệ thuật Bonsai mới trở nên phổ biến trên toàn thế giới.
LỊCH SỬ BONSAI VIỆT NAM
Ở Việt Nam, nghệ thuật Bonsai mới chỉ phổ biến từ sau năm 1975. Ban đầu, bộ môn vẫn chưa có sự tách biệt rõ ràng với trồng cây cảnh đơn thuần. Cách bố cục các khối của tàn cây và cách tạo hình các bộ phận như tán lá, thân và rễ bố còn khá thô sơ, khiến đường nét của cây trông chưa tự nhiên. Khối tàn cây, tán lá, bố địa phương nhánh nhánh nặng nề về đường chết kỷ hà, tính chất tự nhiên của cây không cao. Về sau này, nhận thức về nghệ thuật bonsai dần thay đổi.
Trong khoảng thời gian tiếp theo, giới cây cảnh Việt Nam bắt đầu quan tâm nhiều hơn tới các quy luật về tỷ lệ, cành tán tự nhiên hơn, tuy nhiên ảnh hưởng của lối chơi cây cảnh vẫn khiến cấu trúc tàn, nhánh còn rời rạc, không đạt được tới độ thẩm mỹ của đường nét tự nhiên.
Nghệ thuật bonsai còn non trẻ tại Việt Nam nhưng có nhiều cơ hội phát triển.
Khoảng thời gian gần đây, Việt Nam mở cửa, giao lưu buôn bán và trao đổi nghệ thuật với các cường quốc Bonsai trên thế giới, chính vì vậy nghệ thuật này phát triển đáng kể. Những cây bonsai do nghệ nhân Việt Nam tạo hình đã bắt đầu gần hơn với đẳng cấp quốc tế, đề cao tính tự nhiên và sự cầu toàn trong phương pháp cắt tỉa. Ngoài ra một điều kiện vô cùng thuận lợi là khí hậu nhiệt đới với đa dạng chủng loại cây khiến chúng ta có lợi thế về chủng loại cây, sự sinh trưởng và phát triển cũng nhanh hơn, rút ngắn thời gian hình thành tác phẩm, khiến Việt Nam bắt đầu được chú ý tới trên bản đồ bonsai thế giới.
Tuy nhiên, so với lịch sử hàng trăm, hàng nghìn năm của các quốc gia có truyền thống nghệ thuật bonsai lâu đời như Nhật Bản, Trung Quốc, đẳng cấp của chúng ta vẫn còn ở vị trí khá thấp, cần sự cố gắng vượt trội, tinh thần cầu tiến, loại bỏ sự bảo thủ trong tư duy mới khiến Việt Nam sớm trở thành một quốc gia có bộ môn nghệ thuật bonsai xứng tầm thế giới.
